Ошол 1941-жылы күзүндө мен совхоздун почта бөлүмүнө башчы болуп иштей баштадым. Совхоздун өзүн, Каркырадагы фермалары менен суунун сол жагындагы төрт кыргыз айылын: Токтоян, Сары-Тологой, Жылуу-Булак жана дагы бир айылды тейлөөчүмүн. Ал айылдардан чал почтальондор ат менен келип кат, гезит, офицердик пособиелерди алып кетишчү. Совхоздун борборун жана фермаларды өзүм тейлөөчүмүн. Телеграммалар, үч бурчтуу каттар, офицерлердин үй бүлөлөрүнө жөлөк пулдар (сертификат беле – унутуп калдым) келет. Кат сурап почтага келгендер алфавитке бөлүнгөн кутучадан кат болсо алып, кээ бири сүйүнсө, кээ бири катты окуп алып өкүрүп ыйлап эстен танып калат. Мен тосмонун ары жагында отурам да, тура калып, чуркап чыгып аялды сооротуп, бетине муздак суу чачам, суу ичирем. Өзүм да кошо ыйлайм. Бир күнү почтанын жанынан өтүп баратып Абды Кулумбаев деген сельсовет агай көрүп калып, "Эмне болду?" - деп почтага кирди. Мен ыйлап айтып бердим, похоронный кат келгенин. Анан ал кеңеш берди: - "Үч бурчтуу кат келгенде ачып көр, эгер жаман кабар болсо, мага бер, мен ал аялды сельсоветке чакырып өзүм угузам" – деп. Мен ошондой кылчумун. Бирок ал каттарды ачып окуш өзүм үчүн да чоң трагедия эле. Менин да эки байкем фронтко кеткен. Дайыны жок.
Офицерлердин үй-бүлөсүнө келген пулдарды сумкага салып алып, ат минип фермаларга өзүм барып таратып келчүмүн. Бир күнү токойдо баратсам "Стой!" – деген ун чыкты алдымдан. Ат кишенеп үркүп кетти, жыгылып кала жаздадым. Эки солдат экен, бирөө орус, экинчиси кара. "Кайда баратасың, кимсиң?" – дешти. Мен почтанын заведующимин, фермаларга баратам акча таратканы дедим. Атты чылбырдан алып, жүрү деп алып жөнөштү. Заставага алып келишти. Начальникке кирдик. Отуз беш-кырк чамасындагы жарадар офицер экен. Суракка алды: "Кимсиң, каякка бара жатасың" – деп. Айтып бердим. "Канча акча алып баратасың" – деп сурады. 70 миң рубль дедим. "Коркпойсунбу?" - деди, "Эмнеден корком? – десем: "Токойдун ичинде дезертирлер көп, кармап алса эмне болосуң?" деди. "А мен атчанмын да, качып кетпейминби!?" – дедим. "Минтпей жүр, жалгыз жүрчү болбо, бирөө коштосун, же фермалардан бирөө келип акчаны алып кетсин. Бул сен үчүн кооптуу иш", – деп катуу эскертти. Анан солдаттар фермага чейин узатып коюшту.
Дагы бир жанымды жай алдырбаган, жүрөгүмдү өйүткөн нерсе – согушка кетүү болчу. Талды-Суу военкоматына 2-3 жолу бардым. "Мен фронтко кетишим керек. Анда мен көбүрөөк пайда келтирем" - десем, "Жок, сен али жашсың" – дешет. "Анда партизанский отрядка жибере аласыңарбы?" - дедим. "18ге жете элексиң, бар иште. Тыл деле фронт" – дешти. Анан сельсовет Абды агайга барып, жалынып-жалбарып ыйладым. "Агай, эки жаш кошуп, документ жасап бериңиз" – деп. Апаман да сураттым. Бир канча убакыт өткөн соң эки жаш кошуп, 18 жаш деп паспортумду оңдоп берди. Сүйүнгөн бойдон военкоматка дагы чуркадым. Анда военкоматта орус жигиттер иштешчү. "Сени билебиз да, фронтко барганга бары бир жашсың. Бул жерде жардамың керек. Тыл деле фронт, барыңар фронт үчүн иштеп, ушул жерден берген жардамың көбүрөөк болот" – деп узатып коюшту. Военкомат айтпаса деле айылда коомдук, саясий уюштуруу иштерин жүргүзүп, чарба жумуштарына көп эле жардам берип жатканбыз да. Комсомолдор, жаштар бир кичинекей бөлмө сурап алып, жумасына күн алыс, кээде күнүгө кечинде чогулуп, иштей турган иштерибизди тактайбыз. Фронтко посылка чогултмай, айыл ичин кыдырып, ач болуп аткандарга, ооруларга жардам бермей. Картошка, капуста тигүү, түшүмүн жыйноо, чөп чаап-оруу жумуштарына, эгин тазалап мүшөккө салуу иштерине да көп көмөк көрсөтчүбүз. Мектептин башталгыч класстарынын окуучуларына жогорку класстын окуучусун кошуп берип машак тердиребиз. Эми ошондогу кичине балдардын честныйлыгына таң каласың да Үйлөрүндө бир ууч талканы жок болсо да терген машак бир кило, жарым кило болобу кырманга алып барып беришчү.
Айына бир жолу, көбүнчө эки жолу согушуп жаткан жоокерлерге посылка жиберип жаттык. Жылуу байпак, кол кап, тамеки, талкан, курут, болуп калса сало (чочко майы). Ошол кезде совхоздун эли абдан начар жашаар эле. Кээ бирлери гана эптеп бир чочко байлап семиртип, кышка союп алышчу. Аларды биз билебиз да. Анан аскерлерге посылка жиберет элек, кичине сало бересиңерби деп ошолорго барсак алар аянчу эмес, жарым кило, бир килону беришчү. Мына, өзүлөрү ач-жылаңач эптеп оокат кылып жатышса да, "солдаттарга" десе аяшчу эмес. Аянбаган элибиздин мындай марттыгына жүрөгүң элжиреп кетээр эле. Жеңиш үчүн, аскерлерге десең эч нерсе аяшчу эмес. Ал эми алгачкы эки жылда канчалаган жоокерлерибиз мерт болду. Радиодон угуп, көзүбүздөн жаш кетчү, ого бетер чыйралчубуз, чарчоо эмне экендигин сезчү эмеспиз. Кол кап, байпак соккондо да улгайган апалар жардам беришчү. Өзүбүз да аларды сокконду үйрөнүп алдык. Анан согушчандарга кат жазып, жеңиш үчүн тылда болсок да бүткүл дитибиз, күчүбүз менен күн-түн дебей фронтко жарам берээрибизди билдирчүбүз. Аскерлер да бизге ыраазылык каттарын жазышчу.
Жумасына бир жолу айылды кыдырып муктаж болгондорго жардам көрсөтүп жүрдүк. Бир жолу аркы көчөдөгү бир үйгө кирсем - жымжырт, бүкүр аял отуруптур. Казак экен. Бир комнат топурак пол. Эски боз кийиздин үстүндө эски жууркан жая салынган, ал жерде үч бала жатат. Бирөө 9, экинчиси 6-7лерле, үчүнчүсү 3 жаш чамасында. Эми алардын арыктаганын айтпа, мойну чийдей, а курсактары көөп кеткен. 4-5 күндөн бери ачка экен. Үйдө темир меште бош казан асылып турат. Ичээрге-жегенге эч нерсе жок. Аял өзү да ачка, алы жок отурат. Чуркаган бойдон үйгө бардым да, эки чыны ун, ширеңке, туз, кара бөлкөнүн жарымын алып, кайра чуркап келип эшиктен кашек терип келдим да, казанга суу куюп от жактым, жарым чыныдай ун себелеп жарма жасадым. Анан аны жылуу кылып суутуп, балдарга болжол менен 50 граммдан, энесине жарым чыныдай ичирдим. Балдар башын да көтөрө алышпайт. "Эми бүгүн ичпегиле, эртең менен келип өзүм ичирем" - дедим. Бир нече күн тамак ичпегендерге көбүрөөк берсе өлүп калат деп уккам да. Анан бир комсомол кыз экөөбүз совхоздун директоруна барып үй-бүлөнүн ахыбалын айтып жарым килодой эт, май, бир аз талкан жаздырып алып барып бердик. Анан өзүм 4-5 күн барып жарма жасап, ичирип турдум. Бешинчи күн дегенде балдар араң баштарын көтөрүп отуруп калышты.